Η Θεία Παντοδυναμία, & η ενδεχομενικότητα του κόσμου

Ο John Duns Scotus (Potentia Absoluta - Potentia Ordinata) η Θεία Παντοδυναμία, & η ενδεχομενικότητα του κόσμου

Μετά τις καταδίκες του 1277 εμφανίστηκαν σκεπτικιστικές τάσεις με κυρίαρχη την ικανότητα της φιλοσοφίας να αντιμετωπίζει θεολογικά ζητήματα. 

Ο Ockham και ο Scotus - via moderna - περιόρισαν την περιοχή επικάλυψης θεολογίας και φιλοσοφίας αποστερώντας από τη φιλοσοφία την ικανότητα να αντιμετωπίζει άρθρα της πίστης με αποδεικτική βεβαιότητα, ενώ συνάμα τα άρθρα της πίστης έπρεπε να γίνουν αποδεκτά στη βάση της πίστης και μόνο κι έπαψαν να αποτελούν αντικείμενο φιλοσοφικών αποδείξεων.

Οι καταδίκες του 1277 είχαν ξαναφέρει στο προσκήνιο το ζήτημα της θείας παντοδυναμίας με το οποίο ασχολήθηκαν οι φυσικοί φιλόσοφοι και οι θεολόγοι του 14ου αιώνα. 

Η θεία παντοδυναμία ήταν σε άμεση σύνδεση με την ενδεχομενικότητα του κόσμου. 

Αν ο Θεός είναι παντοδύναμος τότε δεν υπάρχει καμία αναγκαιότητα ο φυσικός κόσμος να είναι έτσι όπως είναι, και όχι κάπως αλλιώς, αφού η κατάσταση στην οποία είναι εξαρτάται αποκλειστικά από τη βούληση του Θεού ακόμα και για την ίδια του την ύπαρξη. 

«Η παρατηρούμενη αιτιακή τάξη δεν είναι αναγκαία, αλλά ελεύθερο αποτέλεσμα της θείας βούλησης».

Τα παραπάνω έχουν οδηγήσει στη διαμόρφωση δυο ερμηνευτικών σχημάτων με σημαντική απόκλιση μεταξύ τους. 

Σύμφωνα με την πρώτη ερμηνεία, αν η φύση οφείλει τη συμπεριφορά της αποκλειστικά στη θεία βούληση, τότε περιορίζεται σημαντικά η ιδέα μιας σταθερής φυσικής τάξης, και οι προϋποθέσεις για μια σοβαρή φυσική φιλοσοφία εκμηδενίζονται. 

Σύμφωνα με τη δεύτερη ερμηνεία, από την αναγνώριση του γεγονότος ότι ο Θεός μπορούσε να δημιουργήσει όποιον κόσμο επιθυμούσε, επηρέασε τους φυσικούς φιλόσοφους του 14ου αιώνα να βγουν έξω και να «κοιτάξουν» ποιόν κόσμο πράγματι δημιούργησε, δημιουργώντας με αυτό τον τρόπο μια εμπειρική φυσική φιλοσοφία μέσα από την οποία αναδύθηκε η νεότερη επιστήμη.

Οι ιστορικοί της φιλοσοφίας που διατύπωσαν το πρώτο επιχείρημα υπερέβαλαν στο επίπεδο της θεϊκής παρέμβασης που είχαν στο νου τους οι μεσαιωνικοί στοχαστές από τους οποίους κανείς σχεδόν δεν πίστευε στη συχνή η αυθαίρετη παρέμβαση του Θεού στον δημιουργημένο κόσμο. 
Συνήθως η διάκριση γινόταν μεταξύ της απόλυτης και της τακτικής δύναμης του Θεού (Potentia Absoluta – Potentia Ordinata). 

Αναγνώριζαν την απόλυτη δύναμη του Θεού κατά τη στιγμή της Δημιουργίας και μόνο όπου δεν υπήρχαν άλλοι παράγοντες ή κριτήρια εκτός από το νόμο της Αντίφασης που να περιόριζαν τον Θεό στο τι είδους κόσμο θα δημιουργούσε. 

Αναγνώριζαν όμως ότι ο Θεός επέλεξε να δημιουργήσει αυτό τον κόσμο από την απειρία των επιλογών που είχε, και επειδή είναι ένας συνεπής Θεός μπορούσαν να έχουν την πεποίθηση ότι θα σεβαστεί την τάξη που εγκαθίδρυσε στον κόσμο, εκτός από σπάνιες εξαιρέσεις (τα θαύματα). 

Με αυτό τον τρόπο απομακρύνονται οι συνεχείς θεϊκές παρεμβάσεις, και η θεϊκή παντοδυναμία περιορίζονταν στην αρχική πράξη της Δημιουργίας – Potentia Absoluta  – ενώ από εκεί και πέρα η δραστηριότητα του Θεού αφορούσε στο πλαίσιο της υπάρχουσας τάξης – Potentia Ordinata. 

Με αυτό τον τρόπο εξασφαλίζονταν η παντοδυναμία του Θεού χωρίς όμως να θυσιαστεί η κανονικότητα της φυσικής τάξης που είναι απαραίτητη για οποιαδήποτε σοβαρή φυσική φιλοσοφία.

 Από την άλλη οι οπαδοί του δευτέρου επιχειρήματος, το οποίο εντοπίζει τις απαρχές της εμπειρικής επιστήμης στο δόγμα της Θείας Παντοδυναμίας, αν και φαίνεται να είναι εύλογο, με την υπόθεση ότι οι μεσαιωνικοί φιλόσοφοι είχαν αναγνωρίσει ότι ένα γνωστό σύνολο πρώτων αρχών δεν θα μπορούσε να αναχθεί από ένα ενδεχομενικό κόσμο, θεωρούν ότι αυτοί οι στοχαστές θα είχαν προχωρήσει στην ανάπτυξη εμπειρικής μεθοδολογίας. 

Ωστόσο κάτι τέτοιο δεν το στηρίζουν ιστορικές μαρτυρίες. 

Η εμπειρική μεθοδολογία, το πείραμα και η παρατήρηση δεν ακολούθησαν τη διακήρυξη της Θείας Παντοδυναμίας και της ενδεχομενικότητας του κόσμου. 

Οι μεσαιωνικοί φυσικοί φιλόσοφοι παρέμειναν κατά κύριο λόγο αριστοτελικοί όσον αφορά τον κόσμο και την εξερεύνησή του. 

Η νεότερη επιστήμη που στηρίχτηκε στο πείραμα και στην εμπειρική μεθοδολογία απείχε ακόμα αιώνες μακριά, όμως όταν τελικά αναδύθηκε όφειλε, χωρίς αμφιβολία, κάτι στο δόγμα της Θείας Παντοδυναμίας και της ενδεχομενικότητας του κόσμου.

Ωστόσο θα πρέπει να επισημάνουμε ότι η προσπάθεια των μεσαιωνικών φιλόσοφων του 14ου αιώνα να διακρίνουν μεταξύ φιλοσοφίας και θεολογίας δεν αποσκοπούσε στην ενίσχυση των θύραθεν γνώσεων, αλλά στο πλαίσιο της ενίσχυσης και της κυριαρχίας της εξ Αποκαλύψεως σωτηριολογικής αλήθειας.    

                                                                     Βιβλιογραφία

Lindberg C. David, Οι Απαρχές της Δυτικής Επιστήμης, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου.

                                                                       Ι. Δραγάτης 

themermaidtavern.gr/o-john-duns-scotus-potentia-absoluta-potentia-ordinata-i-thia-pantodinamia-ke-i-endechomenikotita-tou-kosmou/