Σύνορα ερμητικά κλειστά... Ιστορίες καθημερινής Γεωπολιτικής

Δεν έχουν περάσει ούτε 6 μήνες, από τη μέρα που τελειόφοιτος φοιτητής των Διεθνών Σχέσεων, ήρθε στο γραφείο μου με ένα αυτονόητο αίτημα & μια όχι τόσο αυτονόητη για Ευρωπαίο πολίτη ερώτηση, ή τουλάχιστον έτσι φαινόταν εξι μήνες πριν.

Είχε ζητήσει μια συστατική επιστολή, που θα του εξασφάλιζε τρεις μήνες μαθητείας σε Διεθνή Οργανισμό για τις ανάγκες της Διπλωματικής εργασίας του στη Μεταναστευτική πολιτική, αίτημα που «νομιμοποιούνταν» από τη γενική βαθμολογία του και τη θεματική της εργασίας του. 

Με ευχαρίστησε και πριν φύγει, μου έκανε την «αυτονόητη» ερώτηση που μ’ έκανε ν’ αναρωτηθώ αν είχε κατά λάθος φύγει από το e-mail μου μια θετική εισήγηση για κάποιον που αγνοούσε τα βασικά των Διεθνών Σχέσεων. 

«Γιατί οι πρόσφυγες, ρώτησε με το πιο φυσικό του ύφος, «δεν έρχονται αεροπορικώς ή ακτοπλοϊκά, που κοστίζει λιγότερο και δεν εμπεριέχει κίνδυνο; 

Και γιατί ρισκάρουν να διασχίσουν την ηπειρωτική Ελλάδα, όταν η Ευρώπη μπορεί ανά πάσα στιγμή να «κλείσει» τα σύνορά της;». 

«Ελπίζω η εμπειρία σου στο Διεθνή Οργανισμό να σου δώσει τις απαντήσεις», είπα απλά κι έμεινα ν’ αναρωτιέμαι κατά πόσο ένας επιφανειακός γνώστης της Γεωπολιτικής και του Ευρωπαϊκού Δικαίου άξιζε τελικά μεταπτυχιακό τίτλο στις Διεθνείς Σχέσεις .

Έξι μήνες μετά, με το Βαλκανικό διάδρομο ερμητικά κλειστό (σύμφωνα με το σημείο 2 της δήλωσης της συνόδου), την διπλωματικά φιλική Ιταλία να στέλνει ενισχύσεις στα Αλβανικά σύνορα και την Ειδομένη να «βουλιάζει» στη λάσπη των αδιεξόδων, η ερώτηση δεν ακούγεται πλέον και τόσο επιστημονικής φαντασίας. 

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, απαντώντας με διαφορά φάσεως σε μια ερώτηση που τελικά άξιζε ν’ απαντηθεί.

Γιατί οι πρόσφυγες επιλέγουν το δύσκολο δρόμο

Σύμφωνα με τις αρχές, μόνο το 1/5 των προσφύγων και οικονομικών μεταναστών διαθέτουν διαβατήριο ή νόμιμο έγγραφο που θα τους εξασφάλιζε ενδεχομένως την visa που θα μπορούσαν θεωρητικά να αιτηθούν, για να ταξιδέψουν νόμιμα προς τις επιθυμητές χώρες προορισμού τους, αφού προέρχονται από χώρες που βρίσκονται σε εμπόλεμη κατάσταση και η αναχώρησή τους και έξοδος από τις χώρες προέλευσης δεν έγινε στις περισσότερες περιπτώσεις με ομαλό ή έννομο τρόπο. 

Συμπληρωματικά, οι περισσότερες πρεσβείες των χωρών στις οποίες επιθυμούν να ταξιδέψουν έχουν ήδη αποσύρει τις διπλωματικές αποστολές τους από τις εμπόλεμες ζώνες, με αποτέλεσμα οι περισσότερο να μην διαθέτουν ταξιδιωτικά έγγραφα. 

Ειδικότερα στην περίπτωση της Τουρκίας (και του Ιράν στην περίπτωση των Αφγανών), οι διακρατικές συμφωνίες εξασφαλίζουν φθηνό αεροπορικό ταξίδι από το Μαρόκο (50 ευρώ) χωρίς visa, κάνοντας καταρχήν την Τουρκία το βασικό προορισμό ως χώρα διέλευσης προς την Ευρώπη.

Αντίστοιχα, η δυνατότητα έκδοσης visa από τις πρεσβείες των Ευρωπαϊκών χωρών στην Τουρκία είναι σχεδόν απαγορευτική, λόγω της έλλειψης των απαραίτητων εγγράφων για την έκδοσή τους, εκτός ελαχίστων περιπτώσεων ειδικής έκδοσης visa για λόγους επανένωσης οικογενειών των οποίων τα υπόλοιπα μέλη είναι ήδη νόμιμα εγκατεστημένα σε κάποια Ευρωπαϊκή χώρα. Λόγω των παραπάνω, η «βιομηχανία» έκδοσης πλαστών ταξιδιωτικών εγγράφων που ανθεί τον τελευταίο χρόνο στην Τουρκία, δημιουργώντας υπερπροσδοκίες και εμπόριο ελπίδας, κάτι που καραρρίπτεται με την είσοδο προσφύγων και μεταναστών σε Ευρωπαϊκό έδαφος .

Στην Ευρώπη και εντός της ζώνης Σένγκεν αντίστοιχα, ειδικότερα για την περίπτωση πολιτών χωρών όπως η Συρία, που ενδέχεται να ζητήσουν άσυλο, η visa είναι βασική προϋπόθεση ακόμα και για πτήσεις transit σε διεθνή αεροδρόμια, όπου η παραμονή δεν ξεπερνά τις 3 ώρες. 

Το γεγονός ότι η επίδειξη visa ζητούνταν ως τώρα στις Ευρωπαϊκές χώρες άφιξης και όχι στις χώρες αναχώρησης ώθησε καταρχήν τις χιλιάδες των προσφύγων ή παράνομων μεταναστών να διασχίσουν με πλαστές ελπίδες και ελάχιστα έγγραφα ταυτοποίησης την Ελλάδα ως χώρα διέλευσης, με την ως τώρα ανοχή και την παντελή έλλειψη πρόβλεψης από την πλευρά των ελληνικών αρχών, ελπίζοντας κατόπιν στην αίτηση ασύλου στη χώρα προορισμού. 

Κάτι που ωστόσο δεν υποστηρίζεται από το Δουβλίνο 2, που προέβλεπε την ταυτοποίηση (και άρα την επίδειξη visa) στη χώρα εισόδου στη ζώνη Σένγκεν και όχι στη χώρα προορισμού. 

Γεγονός που εγκλώβισε με τις πρόσφατο κλείσιμο του Βαλκανικού διαδρόμου χιλιάδες πρόσφυγες και παράνομους μετανάστες στην Ελλάδα, δημιουργώντας παράλληλα και έναν ισχυρό μηχανισμό πίεσης από την Άγκυρα, που μπορεί ν’ ανοιγοκλείνει την «κάνουλα» των μεταναστευτικών ροών προς την Ευρώπη.

Συμπληρωματικά, η μη αποδοχή εκ μέρους της Τουρκίας της παρουσίας του Frontex στα δικά της παράλια, που θα καθιστούσε απαγορευτική τη μετάβαση μεταναστών στην Ελλάδα, με την παράλληλη αποδοχή του Frontex στα Βόρεια σύνορα της Ελλάδας, δημιουργούν μια εκρηκτική εξίσωση που δεν εμπνέει ελπίδες άμεσης αποσυμπίεσης.

                       Η «Σταυροφορία» αλληλεγγύης. Mια αιωνιότητα και 1000 χρόνια

Και μπορεί η τύχη των χιλιάδων ομήρων της λάσπης της Ειδομένης να επαφίεται στον ανθρωπισμό και τον πατριωτισμό των Ελλήνων, γεγονός πάντως αποτελεί ότι η Ευρώπη καλείται για πρώτη φορά να συνεισφέρει σε ανθρωπιστική κρίση εντόςΕυρωπαϊκού εδάφους. 

Οι λόγοι πολλοί και πιο περίπλοκοι από το προφανές και οι στοχεύσεις ιδιαίτερα σύνθετες.

Η πρόσφατη προσέγγιση του Πάπα Φραγκίσκου και του Πατριάρχη Μόσχας Κυρίλλου,για παράδεγμα, που είχε τεθεί εδώ και μια εικοσαετία, συγκαταλέγεται ανάμεσα στις αυτονόητες παραμέτρους και τις διπλωματικές «καραμπόλες», που δημιούργησαν οι επι ευρωπαϊκού εδάφους μετακινήσεις πολυ-πολιτισμικών πληθυσμών. 

Η διαρκώς κλιμακούμενη μεταναστευτική κρίση καθώς και οι διώξεις Χριστιανικών πληθυσμών στη Βόρεια και Κεντρική Αφρική και τη Μέση Ανατολή, αποτέλεσαν και το βασικό σημείο σύγκλισης και προσέγγισης Δυτικής και Ανατολικής εκκλησίας, και όρισαν το timing προκειμένου για κοινή δράση και «σταυροφορία», μετά από 1000 σχεδόν χρόνια.

Και μπορεί οι δύο προκαθήμενοι να προσήλθαν στη συνάντηση με διαφορετική ατζέντα, όμως το μήνυμα του Πάπα Φραγκίσκου στους Ευρωπαίους ηγέτες για κοινή δράση της Ευρώπης και ίση ποσόστωση στην κατανομή των προσφύγων, δεν αφήνει κανένα περιθώριο αμφιβολίας ότι ο ποντίφηκας προσήλθε στη συνάντηση με Ευρωπαϊκή ταυτότητα, τη στιγμή που ο Πατριάρχης Κύριλλος κλήθηκε ως εκπρόσωπος του Πούτιν να κάμψει τη Δυτική και Ευρωπαϊκή διπλωματία, σε μια στιγμή που η Ρωσία βρίσκεται σε άτυπη πολιτική και οικονομική Σιβηρία. 

Χαρακτηριστικό της «πολιτικής» σημασίας της συνάντησης ήταν και η συμμετοχή εκπροσώπων της Ουκρανικής Ουνιτικής εκκλησίας, σε μια προσπάθεια σηματοδότησης της εκτόνωσης της Ουκρανικής κρίσης και άτυπης άρσης του αποκλεισμού της Ρωσίας για πρώτη φορά μετά τα γεγονότα της Ουκρανίας.

Είναι σαφές ότι ο χάρτης αλλάζει, καθώς και ο χάρτης των διεθνών συμμαχιών και ο χάρτης των προσωπικών και θρησκευτικών ελευθεριών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων.. 

Οι Κουρδικοί πληθυσμοί, που αποτελούν και τους άτυπους «εσωτερικούς μετανάστες» της Τουρκίας, χριστιανικοί πληθυσμοί σε μεγάλο μέρος τους, καθώς και ένα μεγάλο ποσοστό των Σύρων προσφύγων, αποτελούν την αιχμή του δόρατος σ’ ένα παιχνίδι διπλωματικού πολέμου, που αφήνει την Τουρκία βαθειά εκτεθειμένη στο κομμάτι των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, κάτι στο οποίο η κυβέρνηση Ερντογκάν δεν διαπρέπει, «κερδίζοντας» στο τέλος της μέρας και μια ουσιασιαστική αμφισβήτηση νομιμότητας της συμφωνίας των Βρυξελλών στα σημεία από τον Ο.Η.Ε. , μετά το τέλος της πρώτης Συνόδου κορυφής για το Μεταναστευτικό.

Από τα παραπάνω, είναι πλέον στα όρια της βεβαιότητας, ότι η ζώνη Σένγκεν θα ανακληθεί για τουλάχιστον ένα εξάμηνο, με την επίκληση του ελληνικού «ανθρωπιστικού» προβήματος, την ίδια στιγμή που Τούρκοι εκπρόσωποι θα επιβλέπουν την αμφίβολη διαδικασία μετεγκατάστασης, ενώ είναι προφανές ότι η Ελλάδα δεν θα διαθέτει εκπροσώπους ή Ευρωπαϊκό μηχανισμό ελέγχου στα Τουρκικά παράλια.

Όπως είναι επίσης σχεδόν βέβαιο, ότι λόγω των παραπάνω δεδομένων, οι χιλιάδες των εγκλωβισμένων στην Ελλάδα θα υποβάλουν αίτηση ασύλου και μετεγκατάστασης παραμένοντας στην Ελλάδα και όχι στην Τουρκία, εν αναμονή τηνς έκβασης της αίτησής τους. Μια πραγματικότητα που για τους γνώστες των υποδομών της υπηρεσίας ασύλου και της έλλειψης προσωπικού, μπορεί να πάρει στη διαδικασία των αιτήσεων και χρόνια για να εξελιχθεί, κρατώντας τους εγκλωβισμένους για ακόμα μεγαλύτερο διάστημα στην Ελλάδα και τη Σένγκεν ακόμα περισσότερο σε ανάκληση.

Και η άχρηστη πληροφορία του άρθρου: πριν λίγες μέρες έλαβα μια καθυστερημένη απάντηση από το φοιτητή μου, που τώρα βρίσκεται με την Αρμοστεία του Ο.Η.Ε. στη Λέσβο. Οι Διεθνείς Σχέσεις είναι τελικά μια μόνιμη ιστορία «σωστών λαθών» χωρίς ικανοποιητικό happy ending.

ΔΡ. ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΠΡΙΝΙΑ

Πολιτικός Αναλυτής-Λέκτορας Διεθνών Σχέσεων Παν/ιου Στρασβούργου-Cityu

www.despinaprinia.com