Μάχη χωρίς πυρά: Ανθρώπινα δικαιώματα & εξωτερικό χρέος

Είναι, πια, σχεδόν αναντίρρητα δεκτό πως τα «απόνερα» της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης του 2008, μίας εκ των μεγαλύτερων οικονομικών κρίσεων που έχει ποτέ υποστεί ο σύγχρονος κόσμος, εξακολουθούν να ταράζουν έως σήμερα τα - μέχρι προ κρίσεως - «ήρεμα νερά» της οικονομικής πραγματικότητας της Ευρώπης, βυθίζοντας μεγάλο αριθμό χωρών στην ύφεση.

Η εκτίναξη του εξωτερικού χρέους πληθώρας χωρών, λόγω του υπέρμετρου εξωτερικού δανεισμού, οδήγησε αναπόδραστα στην αυστηρή δημοσιονομική προσαρμογή και, συνεπακόλουθα, στην υιοθέτηση πολιτικών λιτότητας, θέτοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο εν αμφιβόλω το “status” θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων που έχουν κατοχυρωθεί βάσει διεθνών και νομικά δεσμευτικών κειμένων (ήγουν των επονομαζόμενων διεθνών συνθηκών, όπως η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου – ΕΣΔΑ).

Πιο συγκεκριμένα, οι κυβερνήσεις των κρατών-μελών της ευρωζώνης, καταβάλλοντας εντατικές και σκληρές προσπάθειες προκειμένου να τηρήσουν στο ακέραιο τις διεθνείς οικονομικές τους υποχρεώσεις σχετικά με την αποπληρωμή του εξωτερικού τους χρέους, κατέφυγαν στην υπογραφή και την απαρέγκλιτη τήρηση των πολυσυζητημένων μνημονίων.

Τα εν λόγω μνημόνια περιλαμβάνουν, αφενός, δομικές μεταρρυθμίσεις, με επίδραση τόσο στη δημόσια όσο και την ιδιωτική σφαίρα, αφετέρου περιλαμβάνουν μέτρα λιτότητας, συνυπολογιζόμενων -σαφώς- των περικοπών στις αποδοχές των δημοσίων υπαλλήλων, και τις συντάξεις.
Τα ως άνω, σε συνδυασμό με την κρίση των τραπεζικών συστημάτων και τη διαφθορά, οδήγησαν στο φαινόμενο που ονομάζεται «τέλεια καταιγίδα».

Τα συμπαρομαρτούντα ενός τέτοιου φαινομένου είναι απτά: συρρίκνωση του κράτους κοινωνικής πρόνοιας, αύξηση των φορολογικών συντελεστών, επιβολή έκτακτων εισφορών, υψηλοί δείκτες ανεργίας -ειδικά σε ό,τι αφορά τη νέα γενιά- και σημαντική άνοδος των ποσοστών των τμημάτων του πληθυσμού που διαβιούν στο όριο της φτώχειας, ή ακόμα και κάτω από αυτό.

Η εξίσωση, δηλαδή, του χρέους που απαιτεί δημοσιονομική προσαρμογή, υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, μεγάλο ποσοστό πληθωρισμού και χαμηλά επιτόκια, επελέγη - σε πολιτικό και οικονομικό επίπεδο- να λυθεί μέσω της προαναφερθείσας οδού.

Εντούτοις, λησμονήθηκε πως, σε περιβάλλοντα που χαρακτηρίζονται από αδύναμη εσωτερική ανάπτυξη και καθεστώς μηδενικών επιτοκίων, όπως το Ευρωπαϊκό, τέτοιου είδους πρακτικές δύνανται να αποδειχθούν αυτοκαταστροφικές, και να προκαλέσουν δυσεπανόρθωτες ή ανεπανόρθωτες βλάβες στην οικονομία και την κοινωνία – σύμφωνα πάντα με εκθέσεις και έγγραφα εργασίας του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ).

Ωστόσο,οι «συνταγές» αυτές θεωρήθηκαν ως οι «κράτιστες» και αποτελεσματικότερες από ταπολιτικά και οικονομικά κέντρα εξουσίας, όπως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η ΕυρωπαϊκήΚεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) και η ΠαγκόσμιαΤράπεζα, επομένως επικράτησαν και οδήγησαν στην παραβίαση αναπαλλοτρίωτωνδικαιωμάτων - κυρίως δε των κοινωνικών και οικονομικών.

Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια αμφισβητήθηκε, και εξακολουθεί να αμφισβητείται, καθώς υπεισέρχεται σε στάθμιση με τις οικονομικές υποχρεώσεις των κρατών - με τις τελευταίες να θεωρούνται, σε αρκετές των περιπτώσεων, υπέρτερης σημασίας.

Η τελευταία διαπίστωση, δε, συνιστά μια αβασάνιστα διατυπωμένη αξιολογική κρίση, αλλά προκύπτει σύμφωνα με τις απόψεις των ειδικών και τις μελέτες συγκεκριμένων περιπτώσεων.

Στο πλαίσιο των προαναφερθέντων, απαιτείται να ενταχθεί η έκθεση του Nils Muižnieks, Επιτρόπου για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στο Συμβούλιο της Ευρώπης, για τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, βάσει της οποίας:

«πολλές κυβερνήσεις, στην προσπάθεια τους να προωθήσουν τα μέτρα λιτότητας, ξέχασαν τις υποχρεώσεις τους για τα ανθρώπινα δικαιώματα - ιδιαίτερα τα κοινωνικά και οικονομικά δικαιώματα των πιο ευάλωτων, την ανάγκη πρόσβασης στη δικαιοσύνη, & το δικαίωμα για ίση μεταχείριση».

Επιπροσθέτως, υπογραμμίζει ότι τα μέτρα λιτότητας έχουν υποβαθμίσει τα ανθρώπινα δικαιώματα με πληθώρα τρόπων: 
οι αποφάσεις σε εθνικό επίπεδο και τα διεθνή πακέτα διάσωσης πάσχουν από την απουσία διαφάνειας, συμμετοχής του κοινού στη διαβούλευση και δημοκρατικής λογοδοσίας.

Σε μερικές, δε, περιπτώσεις, έχουν - κατ’ εκείνον - εμποδιστεί κυβερνήσεις να επενδύσουν σε προγράμματα κοινωνικής προστασίας, υγείας και εκπαίδευσης [1].

Προκύπτει, επομένως, πως το «εκρηκτικό μείγμα της οικονομικής κρίσης & του χρέους» φαλκιδεύει τις βάσεις επάνω στις οποίες εδράζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα -ιδίως δε τα οικονομικά και κοινωνικά -, οδηγώντας αυτόχρημα στην υποβάθμιση και την παραβίασή τους.

Τα ως άνω δικαιώματα υπέστησαν καίρια πλήγματα, μαζί με το δικαίωμα στην εκπαίδευση, την υγεία, την εργασία, τη σύνταξη, ακόμα & την ιδιοκτησία - όσο παράδοξο και αν ηχεί το τελευταίο. Πιο συγκεκριμένα, το δικαίωμα στην εκπαίδευση πλήττεται, καθώς οι κυβερνήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) μείωσαν το συνολικό αριθμό των σχολικών μονάδων, συγχωνεύοντας ή κλείνοντας αυτές, ενώ ταυτόχρονα συρρικνώθηκε -κι εξακολουθεί να συρρικνώνεται- ο αριθμός των διδασκόντων, καθώς και τα λειτουργικά κόστη.

Το γεγονός αυτό οδήγησε στον αποκλεισμό από αυτό το θεμελιώδες δικαίωμα τα πλέον ευάλωτα τέκνα, ήτοι τα παιδιά με ειδικές ανάγκες και τα παιδιά των προσφύγων.
Είναι ευνόητο πως οι συγκεκριμένες πολιτικές παραβιάζουν ευθέως το άρθρο 2 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ, δυνάμει του οποίου:

«Ουδείς δύναται να στερηθή του δικαιώματος όπως εκπαιδευθή. Παν Κράτος εν τη ασκήσει των αναλαμβανομένων υπ’ αυτού καθηκόντων επί του πεδίου της μορφώσεως και της εκπαιδεύσεως θα σέβεται το δικαίωμα των γονένων, όπως εξασφαλίζωσι την μόρφωσιν και εκπαίδευσιν ταύτην, συμφώνως προς τας ιδίας αυτών θρησκευτικάς και φιλοσοφικάς πεποιθήσεις [2].»

Ιδιαίτερη αναφορά, επιπλέον, πρέπει να γίνει στην παραβίαση του δικαιώματος στην υγεία, όπως αυτή προκύπτει εξαιτίας του «παγώματος» στην πρόσληψη προσωπικού στα δημόσια νοσοκομεία, των διοικητικών μεταρρυθμίσεων, αλλά και των παρεμβάσεων σε ό,τι αφορά τις προμήθειες φαρμάκων και ιατρικών ειδών, με αποτέλεσμα τη συχνή και συνεχή δημιουργία κωλυμάτων για την πρόσβαση στις παροχές υγείας, την καθυστέρηση ή την ματαίωση απαραιτήτων και επειγουσών χειρουργικών επεμβάσεων, αλλά και τη συνολική απαξίωση κρατικών συστημάτων υγείας.

Μνείας αξίζει, ακόμα, η παραβίαση του δικαιώματος στην εργασία, απόρροια της ραγδαίας κι άνευ προηγουμένου αύξησης της ανεργίας, της μείωσης των αποδοχών εργαζομένων κι εργατών, της κατάργησης βασικών δικαιωμάτων, αλλά και της εισαγωγής πρωτόγνωρων - για την ελεύθερη οικονομία- περιορισμών στην άσκηση συγκεκριμένων επαγγελμάτων.

Τα ανωτέρω αντιτίθενται στην παράγραφο 1 του άρθρου 23 της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα [3], καθώς και στις παραγράφους 1 και 2 του άρθρου 6 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα [4] – κάτι που ίσως αγγίζει, ή και υπερβαίνει τα όρια του ανεκτού σε μία σύγχρονη έννομη τάξη, όπως η Ευρωπαϊκή.

Το δικαίωμα πρόσβασης στη δικαιοσύνη δεν απουσιάζει από το μακροσκελή κατάλογο εκείνων που υπόκεινται σε παραβιάσεις εξαιτίας του εξωτερικού χρέους των κρατών, δεδομένων των χρόνιων καθυστερήσεων στην απονομή της, ως συνέπεια της έλλειψης προσωπικού, της αύξησης των  δικαστικών παραβόλων, & του - εν γένει - υπέρμετρα επαχθούς κόστους καταφυγής σε αυτή.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η θέση των οικονομικά αδύναμων και πληγέντων από την οικονομική κρίση υποσκάπτεται, καθιστώντας τους τελευταίους ευεπίφορα θύματα εκμετάλλευσης και αδικίας.

Τα ως άνω στρέφονται ευθέως κατά του άρθρου 6 της ΕΣΔΑ [2], επί τη βάσει του οποίου κατοχυρώνεται το δικαίωμα στη δίκαιη δίκη, συστατικά της οποίας είναι η εντός λογικής προθεσμίας εκδίκαση της υπόθεσης, καθώς και τα εχέγγυα ορθοκρισίας κι αμεροληψίας του επιλαμβανομένου της υπόθεσης δικαστηρίου.

Τέλος, σημαντικά παραδείγματα υφίστανται για την παραβίαση του δικαιώματος στην ιδιοκτησία, δικαίωμα που ρητά διασφαλίζεται δυνάμει του άρθρου 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ, λόγω της επιβολής λίαν δυσβάσταχτων φορολογικών επιβαρύνσεων επί τη μορφή φόρων και εκτάκτων εισφορών στην ακίνητη περιουσία των πολιτών της ΕΕ.
Το σύνολο των όσων έχουν παρατεθεί, αποδεικνύει τις παραβιάσεις που έχουν συντελεστεί, και συνεχίζουν να συντελούνται σε ιδιάζουσας σημασίας κατηγορίες ανθρωπίνων δικαιωμάτων.Ταυτόχρονα, προειδοποιεί για τους σοβαρούς κινδύνους που ελλοχεύουν, λόγω της βίαιης δημοσιονομικής προσαρμογής και των μέτρων λιτότητας που στοχεύουν στη μείωση του εξωτερικού χρέους των ευρωπαϊκών κρατών. 

Πάρα τους υψηλούς αναβαθμούς που έχουν κατακτηθεί στη διαδικασία εύρεσης βιώσιμων λύσεων για την ουσιαστική αντιμετώπιση του φλέγοντος αυτού ζητήματος, όπως η υιοθέτηση του ψηφίσματος A/69/L.84 (Σεπτέμβρης 2015) σχετικά με  τις «Βασικές αρχές για τις διαδικασίες αναδιάρθρωσης του χρέους» εκ μέρους της Γενικής Συνέλευσης του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών [5], μένει η «ανάβαση της μεγάλης κλίμακας» που οδηγεί στην παύση της αμφίρροπης, σκληρής και μεγάλης -σε διάρκεια- μάχης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του εξωτερικού χρέους, μιας μάχης αξιών και πολιτικών, στην ήπειρο που «γέννησε κι εξέθρεψε» τις πρώτες.

                                                              Θωμάς Μητρόπουλος

                                                                 powerpolitics.eu

                                                                         Πηγές:

1.Γραπτή ερώτηση – Κοινοβουλευτικές ερωτήσεις – Ερώτηση με αίτημα γραπτής απάντησης

 προς την Επιτροπή – Άρθρο 117 του Κανονισμού –  Θέμα:  Πολλές κυβερνήσεις, προωθώντας την λιτότητα, ξέχασαν τα ανθρώπινα δικαιώματα. Available at: http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+WQ+E-2013-013861+0+DOC+XML+V0//EL (Accessed: 21 October 2016)

2.ECHR (1950) European convention on human rights – official texts, convention and protocols. Available at: http://www.echr.coe.int/pages/home.aspx?p=basictexts (Accessed: 21 October 2016)

3.Universal declaration of human rights. Available at: http://www.un.org/en/universal-declaration-human-rights/ (Accessed: 21 October 2016)

4.International covenant on economic, social and cultural rights. (1996) Available at: http://www.ohchr.org/EN/ProfessionalInterest/Pages/CESCR.aspx (Accessed: 21 October 2016)

5.United Nations general assembly adopts basic principles on sovereign debt restructuring (2015) Available at: http://unctad.org/en/pages/newsdetails.aspx?OriginalVersionID=1074 (Accessed: 21 October 2016)

6.Law Society Economy – Working Papers – Of Austerity, Human Rights and International Institutions. Available at: http://www.lse.ac.uk/humanRights/documents/2015/salomonWpsAusterity.pdf (Accessed: 22 October 2016)

7.European Economy – The Second Economic Adjustment Program for Greece. (2012) Available at: http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/occasional_paper/2012/pdf/ocp94_en.pdf (Accessed: 22 October 2016)

8.Smith, L. (2011) ‘Successful ways that governments reduce federal debt’. Available at: http://www.investopedia.com/articles/economics/11/successful-ways-government-reduces-debt.asp (Accessed: 22 October 2016)

9.OECD – Fiscal Consolidation: Requirements, Timing, Instruments and Institutional Arrangements. Available at: http://www.oecd.org/eco/public-finance/46435606.pdf (Accessed: 22 October 2016)

10.IMF Working Paper – Public Debt Dynamics: The Effects of Austerity, Inflation, and Growth Shocks. Available at: https://www.imf.org/external/pubs/ft/wp/2012/wp12230.pdf (Accessed: 22 October 2016)

11.The Bitter Pill: Austerity, Debt, and the Attack on Europe’s Welfare States. Available at: https://www.wmich.edu/hhs/newsletters_journals/jssw_institutional/individual_subscribers/41.2.Karger.pdf (Accessed: 22 October 2016)

12.OECD (2016) OECD tax database. Available at: http://www.oecd.org/tax/tax-policy/tax-database.htm (Accessed: 22 October 2016)

13.Council of Europe (2016) Austerity measures across Europe have undermined human rights. Available at: https://www.coe.int/nl/web/commissioner/-/austerity-measures-across-europe-have-undermined-human-rights (Accessed: 22 October 2016)

14.European Parliament – The impact of the crisis on fundamental rights across Member States of the EU – Comparative analysis. Available at: http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/STUD/2015/510021/IPOL_STU(2015)510021_EN.pdf (Accessed: 22 October 2016)

/