Διεκδικήσεις ή Παραπλάνηση; Οι ερμηνείες των στόχων της τουρκικής ρητορικής

Από τα τέλη Σεπτεμβρίου, ο Τούρκος Πρόεδρος Erdoğan έχει επιδοθεί σε αλλεπάλληλες δηλώσεις, με τις οποίες φαίνεται να αμφισβητεί το υφιστάμενο καθεστώς συνόρων στην ευρύτερη περιοχή. 

Κεντρομώλος της ρητορικής του αποτελεί η ευθεία αμφισβήτηση της Συνθήκης της Λωζάνης, αλλά και η επίρριψη ευθυνών στην τότε κεμαλική ηγεσία για τις συνέπειες που επέφερε η εν λόγω Συνθήκη. Οι δηλώσεις αυτές έδωσαν την αφορμή για την ανακίνηση έντονου διαλόγου τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Τουρκία. 

Στην Ελλάδα είναι εύλογο πως κάθε δήλωση περί αναθεώρησης του status quo προκαλεί αντιδράσεις, ενώ για την τουρκική αντιπολίτευση - και ιδιαίτερα τους κεμαλιστές- η εν λόγω δήλωση αποτελούσε σαφή επίθεση στην κεμαλική ιδεολογία και στο κεμαλικό αφήγημα.

Προφανώς δεν είναι η πρώτη φορά που από την τουρκική πλευρά διατυπώνονται αναθεωρητικές απόψεις για το καθεστώς μεταξύ Ελλάδας-Τουρκίας (και ιδιαίτερα του Αιγαίου), όπως δεν είναι και η πρώτη φορά που ο Τούρκος Πρόεδρος ζητά αναθεώρηση της εν λόγω Συνθήκης. 

Ωστόσο, μια σειρά από καταστάσεις - όπως η νατοϊκή παρουσία στο Αιγαίο, οι εξελίξεις στη Συρία, το κουρδικό πρόβλημα και, κυρίως, η αναταραχή στο εσωτερικό της Τουρκίας (μετά την απόπειρα πραξικοπήματος)- είχαν εδραιώσει στην Ελλάδα την πεποίθηση ότι οι τουρκικές προκλήσεις θα περιορίζονταν για ένα χρονικό διάστημα.

Τα  κυριότερα σημεία των δηλώσεων του Τούρκου Προέδρου, που άπτονται του ελληνικού ενδιαφέροντος, συνίστανται στα κάτωθι:

Επιδίωξη αναθεώρησης ή κατάργησης της Συνθήκης της Λωζάννης

Προσεταιρισμός στον τουρκισμό του συνόλου των μουσουλμανικών πληθυσμών

Επίκριση της κεμαλικής ηγεσίας για τις συνέπειες και τα προβλήματα που προκαλεί η Συνθήκη της Λωζάννης στη σημερινή Τουρκία

Πρόκληση συναισθηματικής φόρτισης με (κατά το δοκούν) ιστορικές αναφορές.

Πώς προσλαμβάνονται οι δηλώσεις στην Ελλάδα;

Η προσπάθεια διερεύνησης των στοχεύσεων των συγκεκριμένων δηλώσεων στην Ελλάδα (αλλά και όλων των ανάλογων δηλώσεων) επιχειρήθηκε από ένα φάσμα τριών ερμηνευτικών-αναλυτικών αξόνων, ώστε η ρητορεία αυτή να θεωρείται ότι χρησιμεύει:

α.  Εργαλειακά για χρήση στο εσωτερικό της Τουρκίας: Η ανάλυση αυτή στηρίζεται σε μια πάγια αντίληψη ότι, κάθε προκλητική ενέργεια της Τουρκίας έναντι της Ελλάδας γίνεται με αφετηρία την επίλυση εσωτερικών προβλημάτων, με σκοπό τον κατευνασμό της κοινής γνώμης. 

Η τρέχουσα εσωτερική κατάσταση της Τουρκίας, όσο και η συνιστώσα των δηλώσεων που αφορά την επίρριψη ευθυνών στο κεμαλικό καθεστώς, λειτουργούν ενισχυτικά της επιχειρηματολογίας της εν λόγω ερμηνείας. 

Εν τέλει, η συστράτευση του τουρκικού λαού με τον Erdoğan, πλήττοντας τις ιδεολογικές βάσεις της αντιπολίτευσης, εκτιμόνται ως οι απώτερες επιδιώξεις των δηλώσεων.

β. Δομικά με βάση Περιφερειακές επιδιώξεις σε άλλες περιοχές: Πυρήνας της επιχειρηματολογίας της συγκεκριμένης ανάλυσης αποτελούν οι πολλαπλές επιδιώξεις και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Τουρκία στη Συρία και στο Ιράκ, και η πεποίθηση ότι δεν θα επιθυμούσε να «ανοίξει» δύο μέτωπα. Μετατίθεται, δηλαδή, ο στόχος των δηλώσεων από το ρηματικό της αντικείμενο (Αιγαίο) στις επιδιώξεις στα Ανατολικά, ώστε να λειτουργήσει εκβιαστικά προς τη Δύση. Η διακύβευση -ζωτικών για την Τουρκία- συμφερόντων στο Βόρειο Ιράκ και στη Βόρεια Συρία λειτουργεί προς επίρρωση της ερμηνείας.

γ. Δομικά Περιφερειακά στο εκάστοτε αντικείμενο των δηλώσεων: Οι πάγιες διεκδικήσεις της Τουρκίας στο χώρο του Αιγαίου (κυριότητα νησιών, ΑΟΖ / υφαλοκρηπίδα, περιοχές ευθύνης-έρευνας-διάσωσης, αποστρατικοποίηση νησιών Αν. Αιγαίου, εναέριος χώρος, FIR) και η προσπάθεια προσεταιρισμού και χειραγώγησης της μουσουλμανικής μειονότητας αποτελούν το εφαλτήριο της ερμηνείας. 

Απότοκο είναι η «κατά γράμμα» ερμηνεία των δηλώσεων.

                                          Αποτίμηση των εμρηνευτικών αξόνων

O πρώτος ερμηνευτικός άξονας τίθεται εν αμφιβόλω, καθώς η συνεχής αμφισβήτηση του καθεστώτος του Αιγαίου (γκρίζες ζώνες στην κυριαρχία νησιών) και η άσκηση πίεσης για τη μη εφαρμογή των προβλεπόμενων από το Διεθνές Δίκαιο δικαιωμάτων της Ελλάδας (π.χ. 12 ναυτικά μίλια, ΑΟΖ) έχουν καταστεί διαχρονικές και υπερβατικές της εσωτερικής κατάστασης της Τουρκίας, αλλά και του εκάστοτε φορέα εξουσίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι, παράλληλα με τις δηλώσεις Erdoğan, ο αρχηγός της κεμαλικής αξιωματικής αντιπολίτευσης, Kilincdaroglu, υπενθύμισε το θέμα των 16 νησιών, τα οποία (δήθεν) παραχώρησε η κυβέρνηση Erdoğan στην Ελλάδα. Επιπλέον, είναι εξαιρετικά αμφίβολο κατά πόσον οι κεντρικοί πυρήνες της εσωτερικής αναταραχής (όπως πχ οι Κούρδοι) θα συνέπλεαν με τον Πρόεδρο Erdoğan ή το τουρκικό κράτος με αφορμή διεκδικήσεις στο Αιγαίο και τη Θράκη.

Η δεύτερη ερμηνεία, η οποία μεταθέτει το σκοπό των δηλώσεων στην αντίθετη πλευρά της τουρκικής επικράτειας, δεν συνάδει με τη μέχρι σήμερα πρακτική της. 

Η Τουρκία δεν κρύβει κατ’ ουδένα τρόπο τις επιδιώξεις της, και οι πράξεις στρέφονται επί του αντικειμένου. Η κατάρριψη του ρωσικού αεροσκάφους, η άσκηση πίεσης στους νατοϊκούς και Αμερικανούς της βάσης Incirlik, η απειλή εισβολής στο βόρειο Ιράκ και η εισβολή στη βόρεια Συρία αποδεικνύουν έμπρακτα ότι η Τουρκία δεν διστάζει να προβάλλει ευθέως τις αξιώσεις της, αλλά και να διεκδικήσει επί του πεδίου την ευόδωσή τους. Αυτό διαφαίνεται και από το γεγονός ότι, οι δηλώσεις περί Αιγαίου αποτελούν ένα μόνο μέρος από ένα μωσαϊκό αξιώσεων (Μοσούλη, Βόρεια Συρία). Επιπλέον, είναι δυσεξήγητο ποιος από τους βασικούς δρώντες της συριακής κρίσης θα επηρέαζόταν σε τέτοιο βαθμό από την πρόθεση της Τουρκίας να διεκδικήσει αλλαγή του staus quo στο Αιγαίο, ώστε να ευθυγραμμίσει τη δράση του με τις επιθυμίες της Τουρκίας.

Αντίθετα με τους δύο παραπάνω ερμηνευτικούς άξονες, το γεγονός ότι οι δηλώσεις συνοδεύονται από συναφείς πρακτικές (όπως η έκδοση SUBNOTE που περιέκλειε χώρο ελληνικής κυριαρχίας, και η ΝΟΤΑΜ που ουσιαστικά προσπάθησε να ακυρώσει τη διεξαγωγή της ελληνικής άσκησης ΠΑΡΜΕΝΙΩΝ στη Χίο, συνεχείς παραβάσεις και παραβιάσεις του εναέριου χώρου κ.α.), μας οδηγεί κοντά στην υιοθέτηση της τρίτης ερμηνείας. Η επιλογή αυτή ενισχύεται τόσο από τις πάγιες και συνεχώς κλιμακούμενες διεκδικήσεις της Τουρκίας, όσο και από τη διακηρυγμένη βούλησή της να καταστεί μεγάλη περιφερειακή δύναμη.

Μελετώντας το «Στρατηγικό Βάθος» του μέντορα του Erdoğan, Ahmet Davutoglu, θα διαπιστώσουμε εύκολα τη συνάφεια των δηλώσεών του με τα γραφόμενα στο βιβλίο. Χαρακτηριστικά αποσπάσματα, όπως «[…] μια Τουρκία που έχει αποκλεισθεί από το Αιγαίο, και έχει περικυκλωθεί στα νότια από τη ρωμαϊκή Διοίκηση της νότιας Κύπρου, σημαίνει ότι τα περιθώριά της να κάνει ένα νέο άνοιγμα στον κόσμο έχουν περιοριστεί σημαντικά…» (Davutoglu, 2010, σελ. 267) και «[…]το γεγονός ότι η συντριπτική πλειονότητα των νησιών του Αιγαίου βρίσκεται υπό ελληνική κυριαρχία αποτελεί το σημαντικότερο αδιέξοδο της πολιτικής της εγγύς θαλάσσιας περιοχής της Τουρκίας…» (Davutoglu, 2010, σελ. 268), φανερώνουν ότι, κατ’ ελάχιστον, η συστολή των ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων στο Αιγαίο αποτελεί ζωτική αναγκαιότητα και προϋπόθεση για την επίτευξη των στόχων του τουρκικού κράτους.

Συμπερασματικά, διαφαίνεται ότι η προσπάθεια μετάθεσηςτων στοχεύσεων των τουρκικών δηλώσεων στο εσωτερικό της Τουρκίας, ή/και σεέτερα διεθνή ζητήματα, λειτουργεί ως υπεκφυγή του ελληνικού κράτους και μεκαθησυχαστικό σκοπό για την ελληνική κοινή γνώμη και διπλωματία. 

Εάν τέτοιες ερμηνείες συνάδουν με την πρακτική του τουρκικού κράτους, τότε αναλογικά θα μπορούσαν, για παράδειγμα, να αποδοθούν οι απειλές εισβολής στη Μοσούλη σε προσπάθεια για εξασφάλιση κερδών στις διαπραγματεύσεις του Κυπριακού, ή σε ευνοϊκή ρύθμιση των ζητημάτων με την ΕΕ – πράγμα που προφανώς δεν ισχύει.

Αυτό που αποτελεί, όμως, γεγονός (και αιτία σύγχυσης) είναι ότι η σημειολογία των διεκδικήσεων είναι  «χρωματισμένη» από τον εκάστοτε πολιτικό φορέα εξουσίας. Εν προκειμένω, ο ισλαμιστής Πρόεδρος Erdogan -προφανώς- βρήκε την ευκαιρία να πλήξει την κεμαλική ιδεολογία, στο πλαίσιο των σχεδίων του για τη «Νέα Τουρκία». Το γεγονός, όμως, της ύπαρξης ενός ενδιάμεσου σκοπού δεν ακυρώνει ούτε αντικαθιστά, καθ’ ουδένα τρόπο, τον τελικό σκοπό – που δεν είναι άλλος από την επιδίωξη περιφερειακής ηγεμονίας (τουρκικής ή οθωμανικής), μία επιδίωξη η οποία από μόνη της είναι αναθεωρητική, καθώς η εκπλήρωσή της προϋποθέτει αλλαγή του status quo στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο. Με άλλα λόγια, οι εκάστοτε εσωτερικές στοχεύσεις (Κεμαλιστών ή Ισλαμιστών), αποτελούν την επένδυση της πλατφόρμας επί της οποίας μεταφέρεται το πάγιο αναθεωρητικό αίτημα της Τουρκίας για την εγκατάσταση ενός νέου καθεστώτος στο Αιγαίο.

                                                                         Πηγές:

1.Ahmet Davutoğlu (2010), «Το Στρατηγικό Βάθος», μτφ. Ν. Ραπτόπουλος, Αθήνα : Ποιότητα

2.Ν. Παούνης (2016), «Τα προτάγματα του Διεθνούς Δικαίου, ως απάντηση στις εμπρηστικές δηλώσεις του Ταγίπ Ερντογάν», Available at:  http://mignatiou.com/2016/10/ta-protagmata-tou-diethnous-dikeou-os-apantisi-stis-empristikes-dilosis-tou-tagip-erntogan/ (Accessed: 10/10/2016)

3.Hurriyet Daily News(2016), «Erdoğan’s remarks on treaty that formed modern Turkey irk opposition», Available at: http://www.hurriyetdailynews.com/president-erdogan-slams-terms-of-treaty-that-formed-modern-turkey.aspx?pageID=238&nid=104386&NewsCatID=338 (Accessed: :  02/10/2016)

4.e-amyna (2016), «Το διπλό μήνυμα των εμπρηστικών δηλώσεων του Τούρκου προέδρου για τη Συνθήκη της Λωζάνης», Available at: http://e-amyna.com/%cf%84%ce%bf-%ce%b4%ce%b9%cf%80%ce%bb%cf%8c-%ce%bc%ce%ae%ce%bd%cf%85%ce%bc%ce%b1-%cf%84%cf%89%ce%bd-%ce%b5%ce%bc%cf%80%cf%81%ce%b7%cf%83%cf%84%ce%b9%ce%ba%cf%8e%ce%bd-%ce%b4%ce%b7%ce%bb%cf%8e%cf%83/ (Accessed: 01/10/2016)

5.Βασίλης Νέδος (2016), «Τώρα και… υποθαλάσσιες «παραβιάσεις» από Τουρκία – Τουρκικά υποβρύχια στο Αιγαίο», Available at: www.kathimerini.gr/878443/article/epikairothta/ellada/twra-kai-ypo8alassies-paraviaseis-apo-toyrkia—toyrkika-ypovryxia-sto-aigaio (Accessed: 10/10/2016)

                                                            ΠΗΓΗ:powerpolitics.eu