H «XΡΥΣΗ ΑΥΓΗ» της ... Εθνικής Ενώσεως Ελλάδος

«Εθνική Ένωσις Ελλάς»: Η ΠΡΩΤΗ ΜΑΖΙΚΗ ΕΘΝΙΚΙΣΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου ένα από τα κυριότερα φαινόμενα, που διαμόρφωσαν την ευρωπαϊκή γεωπολιτική εικόνα, ήταν η εγκαθίδρυση στην εξουσία ολοκληρωτικών φασιστικών και ναζιστικών καθεστώτων (Ιταλία, Γερμανία, Ισπανία, Πορτογαλία κ.ά.). 

Στην Ελλάδα οι φασιστικές και ναζιστικές ιδέες αναπτύχθηκαν σε μικρότερο βαθμό, ωστόσο βρήκαν σχετική απήχηση, ιδιαίτερα μετά την οικονομική κρίση και την ύφεση που προκάλεσε το Κραχ του 1929. Η πρώτη ουσιαστικά οργάνωση του χώρου, που απέκτησε τη μαζικότερη μορφή συγκριτικά με άλλες μικρότερης εμβέλειας, ήταν η Εθνική Ένωσις Ελλάς (ΕΕΕ), που δημιουργήθηκε στη Θεσσαλονίκη και διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη ζωή της πόλης αλλά και στις κεντρικές πολιτικές εξελίξεις ως τα τέλη της Κατοχής, το 1944. 

H Εθνική Ένωσις η Ελλάς, που έγινε ευρύτερα γνωστή με τα αρχικά ΕΕΕ, ιδρύθηκε τον Ιανουάριο του 1927 στη Θεσσαλονίκη, αρχικά ως αλληλοβοηθητικό σωματείο. 

Από ορισμένες πλευρές υποστηρίζεται ότι στην πραγματικότητα είχε ιδρυθεί το 1924 και για τρία χρόνια λειτουργούσε ως μυστική οργάνωση με καθαρά εθνικό πρόγραμμα, ωστόσο αυτό δεν επιβεβαιώνεται από καμία αξιόπιστη πηγή. 

Το 1922, εξάλλου, είχε ιδρυθεί η Ένωσις Ελλήνων Φασιστών, που πάντως εμφανίστηκε επίσημα το 1928, χωρίς όμως να αποκτήσει ποτέ έστω την ελάχιστη επιρροή.

Σύμφωνα με το ιδρυτικό καταστατικό της, η ΕΕΕ επιδίωκε τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των μελών της και την επαγγελματική τους αποκατάσταση λόγω της δυσχερούς οικονομικής κατάστασης των περισσοτέρων και το πρόβλημα της ανεργίας. Μέλη μπορούσαν να γίνουν μόνον όσοι ήταν χριστιανοί και πολίτες ελληνικής καταγωγής, επομένως αποκλείονταν οι ετερόθρησκοι πολίτες ή όσοι αυτοπροσδιορίζονταν σε διαφορετική εθνική ή εθνοτική ομάδα και κυρίως οι πολυάριθμοι Εβραίοι που διαβιούσαν εκείνη την περίοδο στην πόλη. Η έδρα της ΕΕΕ βρισκόταν στο Μέγαρο Ερμείον (οδός Βενιζέλου), ενώ πρόεδρος ήταν ο έμπορος Γ. Κοσμίδης και γραμματέας ο τραπεζικός Δ. Χαριτόπουλος. Ο Κοσμίδης είχε επιδείξει και στο παρελθόν αντιεβραϊκή δραστηριότητα και αναφερόταν ως ένας μικρός εμποροράπτης με μαγαζί κοντά στο Μπεζεστένι, ενώ σύμφωνα με τον Λ. Ιασωνίδη, υπουργό Προνοίας της κυβέρνησης των Φιλελευθέρων, «είναι ένας πτωχός εμποροράπτης, εις δε την Κωνσταντινούπολιν ήτο ένας δυνατός εθνικός παράγων και εδώ βγάζει το ψωμί του με τον ιδρώτα του» (συνεδρίαση Βουλής 10ης Δεκεμβρίου 1931).

                                     Οι πρώτες δράσεις

Την πρώτη περίοδο λειτουργίας της η ΕΕΕ δεν είχε την απήχηση που ανέμεναν τα στελέχη της, αφού σύμφωνα με ορισμένες πηγές στα τέλη του 1929 τα μέλη της, που αποκαλούνταν και «τριεψιλίτες», δεν υπερέβαιναν τα 200. Πάντως, σχεδόν από την αρχή έγινε ξεκάθαρο το γεγονός ότι η δραστηριότητά της στρεφόταν κυρίως εναντίον των Εβραίων και των κομμουνιστών. Σε προκήρυξη που κυκλοφόρησε τον Απρίλιο 1927 η ΕΕΕ απέδιδε στους εβραϊκούς κύκλους τόσο τον «θόρυβο» σχετικά με την αυτονόμηση της Μακεδονίας όσο και την εκλογική άνοδο του ΚΚΕ στη Θεσσαλονίκη, κατά τις εκλογές του 1926, ενώ ερμήνευε τη στάση των Εβραίων κομμουνιστών με βάση τα «Πρωτόκολλα της Σιών».

Τους πρώτους μήνες του 1929 ο Κοσμίδης επανεκτύπωσε άρθρο οικονομικής εφημερίδας του 1927, το οποίο συνιστούσε στους χριστιανούς να μη συναλλάσσονται με Εβραίους, και το μοίρασε στην αγορά της Θεσσαλονίκης, με αποτέλεσμα έπειτα από παρέμβαση της εβραϊκής κοινότητας της πόλης ο εισαγγελέας να τον παραπέμψει για «διχόνοια μεταξύ των κοινοτήτων». Επίσης, τον Οκτώβριο του ίδιου έτους, καθηγητής-μέλος της ΕΕΕ που δίδασκε στην Εμπορική Σχολή του Γαλλικού Λυκείου της πόλης προκάλεσε φραστικό επεισόδιο με μαθητές εβραϊκής καταγωγής, καταγράφοντας έτσι την πρώτη δημόσια επίδειξη δύναμης της οργάνωσης.

                         Αλλαγή καταστατικού και στόχων

Την 1η Δεκεμβρίου 1929 συγκλήθηκε έκτακτη γενική συνέλευση της ΕΕΕ με τη συμμετοχή 155 μελών και θέμα την τροποποίηση του καταστατικού της. Στο νέο καταστατικό διατηρήθηκε ο αλληλοβοηθητικός χαρακτήρας του σωματείου, ενώ προβλεπόταν επιπλέον η ίδρυση λέσχης, εντευκτηρίου και γραφείου εξεύρεσης εργασίας, η παροχή οικονομικών βοηθημάτων στα μέλη και, όπως και στο προηγούμενο καταστατικό, η ανάγκη διάδοσης και στήριξης των ελληνικών προϊόντων. Παράλληλα, παρεχόταν η δυνατότητα ίδρυσης παραρτημάτων –πέραν των κεντρικών γραφείων της οργάνωσης– και σε άλλες περιοχές εντός και εκτός της Θεσσαλονίκης, καθώς και η δυνατότητα ενίσχυσης αλλά και συνεργασίας με άλλες οργανώσεις που είχαν έδρα τη Θεσσαλονίκη και παρόμοιες επιδιώξεις. Το πιο σημαντικό στοιχείο, όμως, που σηματοδοτούσε σαφώς και την πολιτική της στόχευση, ήταν η πρόβλεψη ότι η ΕΕΕ όφειλε να συμβάλει με όλες της τις δυνάμεις στην τόνωση του εθνικού συναισθήματος και της αγάπης προς την πατρίδα, με την ένταση της δημόσιας παρουσίας της μέσω οργανωμένων και μαζικών εμφανίσεων των μελών της, αλλά και με την αντιμετώπιση με νόμιμα μέσα της προπαγάνδας που υπονόμευε την πατρίδα, τη θρησκεία και την οικογένεια. Επιπλέον, δίπλα στη σφραγίδα και στο λάβαρο της οργάνωσης υιοθετήθηκε ως σύμβολο ο δικέφαλος αετός και το σύνθημα «Ελλάς - Ξύπνα», μοτίβα που μαζί με το τρίπτυχο «Πατρίδα-Θρησκεία-Οικογένεια» παρέπεμπαν στην παλινόρθωση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας αλλά και σε θέσεις που είχαν ενσωματωθεί στην ιδεολογία των ευρωπαϊκών φασιστικών και ναζιστικών οργανώσεων.

Βαθμηδόν, και με την αύξηση των μελών της, η ΕΕΕ έλαβε χαρακτήρα παραστρατιωτικής οργάνωσης: οι «τριεψιλίτες» φορούσαν κίτρινα/χακί πουκάμισα με περιβραχιόνιο, πάνω στο οποίο ήταν τυπωμένα τα αρχικά και το σύμβολο της οργάνωσης, μαύρες μπότες και χαλύβδινα κράνη –από όπου προήλθε και το προσωνύμιο «χαλυβδόκρανοι»– ενώ στις δημόσιες εμφανίσεις τους έφεραν συχνά και κλομπ. Επίσης, σε μεταγενέστερη μυστική εγκύκλιο, που αργότερα δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Μακεδονικά Νέα (12 Δεκεμβρίου 1931), προβλεπόταν η οργάνωση των μελών σε τμήματα και τομείς και αναγνωριζόταν «η ανάγκη πειθαρχίας και η ανάγκη όπως δηλώσωσι τα μέλη αφοσίωσιν διά της εμπράκτου αλληλεγγύης και διά της ζωηράς δράσεως κατά των εχθρών της πατρίδος».

Στη μεγάλη εισροή νέων μελών στην ΕΕΕ μετά το 1930, ιδιαιτέρως νεότερης ηλικίας, καθοριστικό ρόλο έπαιξαν οι μαζικές εμφανίσεις, οι παρελάσεις και οι εξορμήσεις της οργάνωσης στην επαρχία, αλλά και δύο αμιγώς κοινωνικοπολιτικά γεγονότα: αφ’ ενός η ψήφιση από την κυβέρνηση Βενιζέλου, τον Ιούνιο 1929, του νόμου περί «Ιδιωνύμου», που στρεφόταν ευθέως κατά των κομμουνιστών, και αφ’ ετέρου η οικονομική κρίση, που μετά το 1929 έπληξε ως επί το πλείστον τα φτωχότερα στρώματα του πληθυσμού της πόλης. Όπως σημειώνει η ιστορικός Μαρία Βασιλικού σε σχετική μελέτη της, «τα νεαρά μέλη αυτών των ομάδων προέρχονταν στην πλειονότητά τους από κατώτερα κοινωνικά στρώματα, διαφορετικών πολιτικών πεποιθήσεων, τα οποία είχαν  στερηθεί σε μεγάλο βαθμό κρατικής πρόνοιας από την […]  ελληνική κοινωνία του Μεσοπολέμου. Η κατάστασή τους επιδεινώθηκε με την άφιξη των Μικρασιατών προσφύγων, των οποίων ένα σημαντικό ποσοστό ήταν νέοι κάτω των 15 ετών. […] Τα άτομα αυτά χωρίς να διαθέτουν συγκεκριμένο πολιτικό προσανατολισμό, ταξική συνείδηση και κοινωνική συνοχή, έγιναν χειραγωγίσιμα αντικείμενα στη δικαιοδοσία των εθνικιστικών οργανώσεων. […] Η προσκόλληση του προσφυγικού πληθυσμού στον Βενιζέλο και αντίστοιχα των Εβραίων στο αντιβενιζελικό στρατόπεδο δημιουργούσε αυξημένη συναισθηματική φόρτιση που επιβάρυνε τις σχέσεις των δύο στοιχείων, διαστρέβλωνε την εικόνα των θρησκευτικών-φυλετικών διαφορών και προοιωνιζόταν μελλοντικές συγκρούσεις».

του ΓΙΑΝΝΗ ΡΑΓΚΟΥ