Το Μηνολόγιο, του Νίκου Σαραντάκου
Επαναλαμβάνω
μερικά από παλιότερα μηνολογιακά μου άρθρα, μια και αυτά δεν αλλάζουν.
Ο Ιούλιος
είναι ο ένας από τους δυο μήνες που πήραν τ’ όνομά τους από ιστορικό πρόσωπο
-φυσικά από τον Ιούλιο Καίσαρα. Προηγουμένως ονομαζόταν Quintilis, πέμπτος
μήνας δηλαδή στο παλιό ρωμαϊκό ημερολόγιο. Η ονομασία δεν άλλαξε όταν
προστέθηκαν ο Ιανουάριος και ο Φεβρουάριος στην αρχή, κι έτσι ο Quintilis ήταν
πια έβδομος μήνας. Όταν όμως δολοφονήθηκε ο Ιούλιος Καίσαρας, έγινε προς τιμή
του η μετονομασία. Ίσως όχι άδικα, αφού ο Ιούλιος Καίσαρας είχε εισηγηθεί
τη μεταρρύθμιση του ρωμαϊκού ημερολογίου, με κατάργηση του εμβόλιμου μήνα
-άλλωστε γι΄αυτό ονομάζεται Ιουλιανό ημερολόγιο, και είναι το ημερολόγιο που
είχαμε στην Ελλάδα ως το 1923 (το λεγόμενο “παλιό ημερολόγιο”).
Ο Ιούλης
έχει τις λαϊκές ονομασίες Αλωνάρης (επειδή τότε γίνεται το αλώνισμα, τουλάχιστο
στη νότια Ελλάδα), Αηλιάς και Αηλιάτης (από τη γιορτή τ’ Άη Λιος στις 20 του
μήνα), καθώς και Δευτερογιούνης (όπου Πρωτογιούνης είναι φυσικά ο Ιούνιος: ο
λαός αντιπαθούσε τα σχεδόν ομόηχα Ιούνης και Ιούλης και ονόμασε πρωτογιούνη τον
ένα και δευτερογιούνη τον άλλο, αφού κιόλας είναι πρώτος και δεύτερος μήνας του
καλοκαιριού. Αλλού πάλι ονομάζεται Πρωτογιούλης ο Ιούνιος και Δευτερογιούλης ο
Ιούλιος).
[Παρένθεση:
για κάποιο λόγο, η δημοτική ονομασία των μηνών "Ιούνης" και
"Ιούλης" και οι αντίστοιχες γενικές "του Ιούνη" ή "του
Ιούλη" ενοχλούν αφόρητα καθαρολόγους, και γλαφυρούς ευπρεπιστές της
γλώσσας· περιέργως, μόνο αυτοί οι δύο, και όχι π.χ. ο Σεπτέμβρης ή ο Μάης·
ασφαλώς περί ορέξεως ουδείς λόγος, αλλά οι καθαρολόγοι που λέγαμε υποστηρίζουν
ότι δεν υπάρχουν λαϊκοί τύποι Ιούνης/Γιούνης και Ιούλης/Γιούλης αλλά μόνο
Θεριστής και Αλωνάρης, και ότι τα Ιούνης/Γιούνης και Ιούλης/Γιούλης είναι
ψυχαρικές επινοήσεις ή/και κομμουνιστική ξύλινη γλώσσα. Δεν είναι ακριβές αυτό,
αν και αξίζει ειδικό άρθρο, πάντως τύποι Ιούνης/Γιούνης υπάρχουν σε δημοτικά
τραγούδια (π.χ. ο Γιούνης με τα μήλα στη συλλογή του Πολίτη), ενώ τύπος
"Ιούλης" υπάρχει (για όνομα, όχι για τον μήνα) στη Ριμάδα του Μεγαλέξαντρου,
αλλά και σε επιγραφή στο νέο μουσείο της Ακρόπολης, αλλά δεν βρίσκω τώρα τη
φωτογραφία που είχα τραβήξει). Επομένως, οι τύποι "Ιούλης, Ιούνης"
(που χρησιμοποιούνται, μου λένε, πάρα πολύ στην Κύπρο) δεν έχουν κάτι το
εγγενώς κατακριτέο και είναι θέμα γούστου. Προσωπικά, όταν μιλάω βρίσκω πολύ
πιο εύηχο το "δύο του ιούλη" παρά το "δύο του ιουλίου" με
τα κατ' εμέ κακόηχα αλλεπάλληλα ίου-ίου· είπαμε: περί ορέξεως... και κλείνει η
παρένθεση].
Ο Ιούλιος
έχει χάρη στον Καίσαρα το Ιουλιανό ημερολόγιο, έχει βέβαια και τα Ιουλιανά, την
εκτροπή του 1965 με τον εξαναγκασμό του εκλεγμένου πρωθυπουργού Γ. Παπανδρέου
σε παραίτηση, την αποστασία βουλευτών της Ένωσης Κέντρου και τις καθημερινές
διαδηλώσεις λαού επί 70 μέρες στο κέντρο της Αθήνας. Το ιστολόγιο έχει κατ’ επανάληψη ασχοληθεί με το θέμα,
οπότε δεν θα πούμε περισσότερα. Μόνο να αναφέρω (αν και μάλλον το έχω ξαναπεί)
ότι προπολεμικά Ιουλιανά είχαν ονομαστεί τα γεγονότα που έγιναν στην Αθήνα στις
31 Ιουλίου 1920, όταν ανακοινώθηκε η απόπειρα δολοφονίας του Ελευθ. Βενιζέλου
στο Παρίσι. Το πλήθος κατέστρεψε τα γραφεία όλων των αντιπολιτευόμενων
εφημερίδων, το Μέγαρο Σκουλούδη και τα σπίτια άλλων επιφανών αντιβενιζελικών,
ενώ δολοφονήθηκε ο Ίων Δραγούμης από κρητικούς χωροφύλακες στη λεωφόρο
Βασιλίσσης Σοφίας, περίπου απέναντι στο Χίλτον (τότε λεγόταν οδός Κηφισιάς). Ο
λογαριασμός εκείνων των Ιουλιανών πληρώθηκε την 1η Νοεμβρίου του ίδιου χρόνου.
Ο Ιούλης
είναι βέβαια και ο πρώτος μήνας των καλοκαιρινών διακοπών ή τέλος πάντων ήταν ο
πρώτος μήνας των καλοκαιρινών διακοπών όταν ο κόσμος μπορούσε να πηγαίνει
διακοπές. Στη Γαλλία “Ιουλιανοί” (Juilletistes) λέγονται όσοι πηγαίνουν
διακοπές τον Ιούλιο, οι άλλοι, που είναι και περισσότεροι, λέγονται φυσικά
Αυγουστιανοί (Aoûtiens). Το μαύρο σαββατοκύριακο, όταν φεύγουν οι δεύτεροι και
επιστρέφουν οι πρώτοι είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα του γαλλικού φολκλόρ.
Τραγούδι του
μήνα και λοιπές πολιτισμικές πληροφορίες και συμπληρώσεις περιμένω από εσάς,
αλλά θα κλείσω με ένα ελαφρώς τολμηρό χάι-κου του Σεφέρη, που νομίζω ότι έχει
τίτλο “Πλατεία Ομονοίας”: Ήλιος κι Ιούλιος / στα πεζοδρόμια / βυζιά κοπάδια.
Βέβαια, για να είναι σωστό το χάι-κου λείπουν δυο συλλαβές από τον μεσαίο
στίχο, οπότε μάλλον είναι “στα πεζοδρόμια βλέπεις” ή “βγήκαν” ή κάτι άλλο
δισύλλαβο. Ωστόσο, επειδή οι στίχοι δεν γκουγκλίζονται ούτε τους βρίσκω στον συμφραστικό πίνακα λέξεων του Σεφέρη
που υπάρχει στο Διαδίκτυο (και περιλαμβάνει τα άσεμνα πάρεργά του), δεν
αποκλείεται όλα αυτά (ή κάποια) να τα έχω ονειρευτεί. Πέρυσι που ρώτησα,
απάντηση δεν πήρα, αλλά φέτος μπορεί να βρεθεί κάποιος που να το ξέρει. Όποιος
ξέρει, ας πει.
Και καλό
μήνα!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου