Το τείχος έπεσε, τα τείχη παραμένουν!

ΣΤΗΝ «ΕΥΗΜΕΡΟΥΣΑ» ΓΕΡΜΑΝΙΑ, 25 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΕΝΩΣΗ ΤΗΣ, ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΑ ΠΟΛΙΤΕΣ -ΙΔΙΩΣ ΣΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΤΗΣ - ΒΡΙΣΚΟΝΤΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΟΙ ΜΕ ΜΙΑ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ ΠΟΥ ΘΥΜΙΖΕΙ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΝΟΤΟ: 

ΚΑΚΟΠΛΗΡΩΜΕΝΗ ΕΡΓΑΣΙΑ, ΑΝΕΡΓΙΑ, ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ.

ΕΙΝΑΙ «ΟΙ ΠΟΛΙΤΕΣ ΜΙΑΣ ΚΑΤΩΤΕΡΗΣ ΤΑΞΗΣ», ΛΕΕΙ Ο ΓΕΡΜΑΝΟΣ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΟΣ ΑΝΤΡΕΑΣ ΤΖΙΝΤ, ΠΟΥ ΜΕ ΤΙΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ΤΟΥ ΦΩΤΙΣΕ ΤΑ ΑΟΡΑΤΑ ΤΕΙΧΗ ΠΟΥ ΧΩΡΙΖΟΥΝ ΤΟΥΣ ΓΕΡΜΑΝΟΥΣ ΣΕ ΠΡΟΝΟΜΙΟΥΧΟΥΣ ΚΑΙ ΠΛΗΒΕΙΟΥΣ

Δεν ήταν τα πάντα άσχημα στην Ανατολική Γερμανία. 

Είναι βλακεία να πιστεύει κανείς κάτι τέτοιο.  

Οι φαρμακευτικές παροχές, το σύστημα πρόνοιας για  τα παιδιά και διάφοροι αποτελεσματικοί τρόποι αντιμετώπισης των προβλημάτων της καθημερινότητας χάθηκαν στο ανατολικό τμήμα της χώρας. Οπως χάθηκε και η αλληλεγγύη μεταξύ των πολιτών της

** Η έξαρση του φαινομένου της ξενοφοβίας απέναντι στους μετανάστες στην ανατολική  Γερμανία έχει  τις ρίζες του στο χαμηλό επίπεδο αυτοεκτίμησης των κατοίκων της. Ακροδεξιά πολιτικά κόμματα  επενδύουν σε αυτά ακριβώς τα αισθήματα κατωτερότητας των Ανατολικογερμανών

** Η πτώση του τσιμεντένιου Τείχους του Βερολίνου στις 9 Νοεμβρίου του 1989 σήμανε την επανένωση της Δυτικής με την Ανατολική Γερμανία αλλά και τη δημιουργία ενός άλλου αόρατου Τείχους που εξακολουθεί να διχάζει τη χώρα.

Η Γερμανίδα δημοσιογράφος Σαμπίνε Ρένεφαντς (Sabine Rennefanz), που γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Ανατ. Γερμανία, σε άρθρο της στην βρετανική «The Guardian» έγραφε χαρακτηριστικά:

Επιφανειακά οι διαφορές μεταξύ του ανατολικού και του δυτικού τμήματος της Γερμανίας δεν είναι πλέον ορατές», προσθέτοντας, όμως, ότι «οι Ανατολικογερμανοί αντιπροσωπεύουν το 20% του πληθυσμού αλλά λιγότερο από το 5% της ελίτ στην πολιτική, τις επιχειρήσεις, τις επιστήμες και τα ΜΜΕ».

Από την πλευρά του, ο Γερμανός κοινωνιολόγος Αντρέας Τζικ (Andreas Zick), του Πανεπιστημίου Bielefeld, που κατάγεται από το δυτικό τμήμα της χώρας, ειδικός στην Κοινωνιολογία των συγκρούσεων και των κοινωνικών αντιθέσεων, έχει φωτίσει με σειρά ερευνών που πραγματοποίησε στο ανατολικό τμήμα της χώρας τα νέα, κοινωνικά αυτή τη φορά, τείχη που υψώνονται ανάμεσα στους προνομιούχους Δυτικογερμανούς και τους περιθωριοποιημένους Ανατολικογερμανούς, διχάζοντας τη χώρα, γεγονός που οδηγεί στον κατακερματισμό του κοινωνικού ιστού της χώρας. Ενός ιστού που, όπως τόνισε ο Γερμανός επιστήμονας στη συνέντευξη που μας παραχώρησε, έχει πολλές αναλογίες με τον κατακερματισμένο κοινωνικό ιστό της Ελλάδας των Μνημονίων.

* Ποιες ήταν οι μεγαλύτερες κοινωνικές αλλαγές στο ανατολικό τμήμα της Γερμανίας από την πτώση του Τείχους του Βερολίνου στις 9 Νοεμβρίου του 1989;

►Σχεδόν τα πάντα άλλαξαν τότε στη Γερμανία. Πρώτα άλλαξε το οικονομικό, νομικό και εκπαιδευτικό σύστημα και έπειτα ακολούθησε το κοινωνικό σύστημα της χώρας. Πολλοί Γερμανοί μετακινήθηκαν και μετανάστευσαν από το ανατολικό τμήμα της χώρας στο δυτικό, οικογένειες χωρίστηκαν, άλλοι πλούτισαν και άλλοι ήρθαν αντιμέτωποι με τη φτώχεια και την ανεργία.

Νομίζω ότι οι Ελληνες έχουν σήμερα μια πολύ άσχημη εμπειρία για το τι σημαίνει μια τέτοια αλλαγή του κοινωνικού συστήματος.

Ηταν μια ολοκληρωτική αλλαγή του, που όμως δεν συνοδεύτηκε από μία αντίστοιχη αλλαγή στις αντιλήψεις των Γερμανών πολιτών.

Οι μεγαλύτερες κοινωνικές αλλαγές έγιναν στο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης και στο σύστημα των κοινωνικών επιδομάτων του γερμανικού ΟΑΕΔ. Το γεγονός δημιούργησε πολλές μικρές κοινωνικές κρίσεις στις τάξεις των ανθρώπων εκείνων που δεν είχαν κάποια περιουσιακά αποθέματα. Αυτό με τη σειρά του δημιούργησε ένα κύμα μετανάστευσης μορφωμένων και εξειδικευμένων νέων, και κυρίως νέων γυναικών, που άφησαν τα σπίτια τους στην Ανατολική Γερμανία για το δυτικό τμήμα της χώρας.

* Ρεπορτάζ του περιοδικού «Σπίγκελ» ανέφερε ότι όλο και περισσότεροι Γερμανοί αναζητούν στα αρχεία της Στάζι τους φακέλους που είχε για αυτούς η περιβόητη μυστική αστυνομία της πρώην Ανατ. Γερμανίας. Πώς πιστεύετε ότι έχει επηρεάσει το γεγονός αυτό τις κοινωνικές σχέσεις στη χώρα;

►Εχει ήδη επηρεάσει οικογένειες, φίλους, πρώην γείτονες και θα επηρεάσει και τους Γερμανούς του μέλλοντος. Ιδιαίτερα η δεύτερη γενιά μετά την πτώση του Τείχους ρωτά γιατί συνέβη κάτι τέτοιο. Εχουμε στοιχεία ότι η πρώτη γενιά μετά την πτώση του Τείχους αναζήτησε ικανοποιητικές απαντήσεις που δεν μπόρεσε να τις βρει γι' αυτό και προτίμησε να αγνοήσει το παρελθόν. Οι νέες γενιές, όμως, θα κάνουν περισσότερες ερωτήσεις.

Το θέμα αυτό δημιούργησε πολλά στερεότυπα κατά των Ανατολικογερμανών, των «Ossis», όπως αποκαλούνται από πολλούς Δυτικογερμανούς. 

Οι Δυτικογερμανοί είναι καχύποπτοι απέναντι στους Ανατολικογερμανούς συμπολίτες τους που έζησαν για χρόνια υπό τη στενή επιτήρηση ενός δικτύου παρακολούθησης και κατασκοπείας.

* Πώς επηρέασαν οι δημογραφικές αλλαγές το ανατολικό τμήμα της χώρας, όπου οι περισσότερες πόλεις έχασαν μετά το 1989 μεγάλο κομμάτι της νεολαίας τους; 

Σε πρόσφατη επίσκεψή μου στην πόλη-σοσιαλιστικό πρότυπο της πρώην Ανατ. Γερμανίας, το Eisenhuttenstadt, είδα μια γερασμένη πόλη, όπου οι κάτοικοι στην πλειονότητά τους ήταν ηλικιωμένοι.

►Αρχικά παρατηρήσαμε το 1990 ένα πρώτο μεταναστευτικό κύμα ανδρών που αναζητούσαν δουλειά στη Δυτ. Γερμανία. Στη συνέχεια δημιουργήθηκε ένα δεύτερο κύμα Ανατολικογερμανών μεταναστών που κρατά ώς τις μέρες μας και το οποίο αποτελείται από νέους, μορφωμένους Ανατολικογερμανούς και ειδικότερα από γυναίκες. Οι συνθήκες διαβίωσης σε πολλές περιοχές της Ανατ. Γερμανίας χειροτέρευσαν, η ανεργία αυξήθηκε και οι κοινότητες γέρασαν και γέμισαν από μοναξιά. Το κυριότερο πρόβλημα που δημιουργήθηκε στις Ανατολικογερμανικές περιοχές είναι το ότι τα τμήματα αυτά της Γερμανίας δεν μπόρεσαν να αναπτύξουν μια εναλλακτική αγορά που θα βοηθούσε τους νέους να μείνουν στον τόπο τους. Ο τουρισμός είναι μια λύση, οι χαμηλοί φόροι μια άλλη, αλλά χρειάζονται έργα υποδομής και σύνδεση με την αγορά. Θα πρέπει να θυμόμαστε ότι μετά το 1989 πολλές από τις χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ άνοιξαν τα σύνορά τους, οπότε ο οικονομικός και κοινωνικός ανταγωνισμός αυξήθηκε στην Ανατ. Γερμανία.

* Υπάρχει ακόμα η νοσταλγία των Ανατολικογερμανών για το παλιό καθεστώς της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας;

►Ναι, υπάρχει σίγουρα μεγάλη νοσταλγία. Αυτό γίνεται ορατό από το γεγονός ότι οι Ανατολικογερμανοί ψηφίζουν κόμματα που διακηρύσσουν την επιστροφή στις παλιές αξίες και παραδόσεις. Αυτό που μελετάμε στο Πανεπιστήμιο μας είναι μια νέα μορφή συγκρουσιακής κατάστασης στην οποία πρωταγωνιστούν κοινωνικές ομάδες που απαιτούν την ως ένα βαθμό παλινόρθωση του παλιού ανατολικογερμανικού συστήματος. Πρόκειται για μια συναισθηματική και πολιτισμική θα έλεγα νοσταλγία η οποία, ωστόσο, συνοδεύεται και από ένα κριτικό πνεύμα.

* Ποιος επωφελήθηκε περισσότερο από την επανένωση των δύο Γερμανιών; Οι ελίτ ή ο κόσμος της εργασίας;

►Οι σχετικές έρευνες δείχνουν ότι λίγο πολύ όλοι επωφελήθηκαν παρ' όλο που κάποιες κοινωνικές ομάδες υπέφεραν περισσότερο από την αρχή, όπως οι μεσήλικες και οι ηλικιωμένες γυναίκες που έχασαν την δουλειά τους. Επίσης, οι φτωχοί και όσοι ζούσαν στην αβεβαιότητα δεν ωφελήθηκαν από την πτώση του Τείχους, παρ' όλο που το σύστημα κοινωνικής πρόνοιας της Δυτικής Γερμανίας είναι πολύ καλύτερο από ό,τι παλιότερα. Ωστόσο κανείς μας δεν γνώριζε για πόσο ακόμα η Ανατολική Γερμανία θα μπορούσε να επιβιώσει οικονομικά. Πάντως, στατιστικά μιλώντας, οι μεγάλες δυτικές εταιρείες που επένδυσαν στην πρώην Ανατολική Γερμανία επωφελήθηκαν πολύ.

* Σε ένα σχετικό ρεπορτάζ της Deutsche Welle είχατε δηλώσει ότι «πολλοί Ανατολικογερμανοί αισθάνονται πολίτες μιας κατώτερης τάξης». Που στηρίζετε αυτήν τη διαπίστωσή σας;

►Αυτό είναι ένα ζήτημα που πρέπει να μελετηθεί πιο σοβαρά. Εχουμε κάνει σειρά ερευνών στο ανατολικό και το δυτικό τμήμα της χώρας και οι περισσότεροι από τους Ανατολικογερμανούς αυτοπροσδιορίζονται ως «πολίτες μιας κατώτερης τάξης». Επιπλέον, οι επαφές και η επικοινωνία μεταξύ Ανατολικογερμανών και Δυτικογερμανών είναι χλιαρές. Ως κοινωνιολόγος εξειδικευμένος στην κοινωνική ψυχολογία γνωρίζω καλά ότι αυτό δημιουργεί χαμηλό επίπεδο αυτοεκτίμησης σε σχέση με τις εθνικές ταυτότητες που έχει επιπτώσεις. 

Για παράδειγμα, ένας από τους λόγους της έξαρσης του φαινομένου της ξενοφοβίας απέναντι στους μετανάστες στην Ανατ. Γερμανία έχει τις ρίζες του σε αυτού του είδους την κοινωνική ταυτότητα, γιατί μέσω της υποτίμησης των μεταναστών, ένας Ανατολικογερμανός πιθανόν να αυξάνει τη δική του αυτοεκτίμηση. Επιπλέον, δεξιές και εξτρεμιστικές ομάδες και πολιτικά κόμματα επενδύουν σε αυτά ακριβώς τα αισθήματα κατωτερότητας των Ανατολικογερμανών προκειμένου να αυξήσουν τη δύναμή τους. Το παρατηρεί κανείς αυτό και στην Ελλάδα σε κοινωνικές ομάδες οι οποίες λόγω της κοινωνικής υποβάθμισής τους από την κρίση, αναπτύσσουν μια ταυτότητα πολιτών δεύτερης κατηγορίας. Γίνονται έτσι ευάλωτοι σε εκείνη την πολιτική προπαγάνδα που υπόσχεται την ανάκτηση της χαμένης περηφάνιας και αυτοεκτίμησής τους.

* Στις μέρες μας η αμοιβή ενός εργάτη στο ανατολικό τμήμα της χώρας είναι χαμηλότερη από εκείνη ενός εργάτη στο δυτικό τμήμα της χώρας. Ταυτόχρονα, μια πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι στο ανατολικό τμήμα υπάρχουν περισσότεροι παιδικοί σταθμοί από ό,τι στο δυτικό. Τι μας δείχνει αυτό για την κοινωνική πραγματικότητα της Γερμανίας έτσι όπως διαμορφώθηκε μετά την επανένωσή της;

►Οι χαμηλότερες αμοιβές στην Ανατ. Γερμανία δεν θα ήταν πρόβλημα εάν τα απαραίτητα για την καθημερινότητα αγαθά ήταν πιο φθηνά από ό,τι στο δυτικό τμήμα της χώρας. Εάν δηλαδή το γάλα, τα φάρμακα, οι λογαριασμοί νερού και ηλεκτρικού ήταν φθηνότερα.

Παρ' όλα αυτά, 25 χρόνια μετά την επανένωση, αυτό συμβαίνει μόνο σε ορισμένες περιοχές του ανατολικού τμήματος της χώρας. Οσον αφορά τους παιδικούς σταθμούς, παρατηρεί κανείς ότι δεν ήταν τα πάντα άσχημα στην Ανατολική Γερμανία. Είναι βλακεία να πιστεύει κανείς κάτι τέτοιο. Οι φαρμακευτικές παροχές, το σύστημα πρόνοιας για τα παιδιά και διάφοροι αποτελεσματικοί τρόποι αντιμετώπισης των προβλημάτων της καθημερινότητας χάθηκαν στο ανατολικό τμήμα της χώρας. Οπως χάθηκε και η αλληλεγγύη μεταξύ των Ανατολικογερμανών, που ήταν πιο ισχυρή από ό,τι στο δυτικό τμήμα καθώς και η αντίληψη ότι γυναίκες και άνδρες έχουν τα ίδια δικαιώματα, αντίληψη η οποία ήταν επίσης πιο ισχυρή στο ανατολικό τμήμα της χώρας. Είκοσι πέντε χρόνια μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου παρατηρούμε ότι κάποιες πολιτισμικές και κοινωνικές αξίες που αναπτύχθηκαν στην πρώην Ανατολική Γερμανία έχουν χαθεί. Το ίδιο παρατηρούμε στην Ελλάδα της κρίσης. Κάποιες πόλεις σας, όπως η Θεσσαλονίκη, αντεπεξέρχονται καλύτερα στην κρίση σε σχέση με άλλες. Πρέπει να σκεφτούμε το ζήτημα αυτό σοβαρά.

* Τι ή ποιον φοβάται η ενωμένη Γερμανία, η πλουσιότερη χώρα της Ε.Ε., στις μέρες μας;

►Οι Γερμανοί φοβούνται όπως και οι άλλοι Ευρωπαίοι πολίτες μην χάσουν τα λεφτά τους, τη δουλειά τους και την υγεία τους. Παρ' όλα αυτά η στροφή προς τα συντηρητικά κόμματα μαρτυρά ότι οι Γερμανοί πιστεύουν στην αξία της ασφάλειας και στις λύσεις των κοινωνικών προβλημάτων μέσω των κανόνων και των ρυθμίσεων. Επίσης, είναι θιασώτες των μακροπρόθεσμων προοπτικών· για παράδειγμα, στοχεύουν να κάνουν πράγματα τα οποία θα φέρουν θετικό αποτέλεσμα στο μέλλον. Η οικονομική κρίση προκάλεσε στους Γερμανούς το φόβο ότι θα χάσουν αυτές τις αξίες.

* Ως κοινωνιολόγος τι σκέψεις κάνετε για τα 25 χρόνια από την πτώση του Τείχους;

►Θα σας απαντήσω μέσα από αυτήν την οπτική ενός Γερμανού ερευνητή που μελετά θέματα σχετικά με τις κοινωνικές αντιθέσεις και συγκρούσεις. Πρέπει να δουλέψουμε επάνω σε συγκρουσιακά ζητήματα που έχουν να κάνουν με το κοινωνικό στάτους.

Δεν έχει κανένα νόημα να προσδιορίσει κάποιος τον εαυτό του πολίτη δεύτερης κατηγορίας, ούτε στη Γερμανία ούτε στη Ελλάδα. Με ενδιαφέρουν οι νέοι άνθρωποι, που έχουν μια λιγότερο θετική οπτική για τη ζωή και την κοινωνία στο ανατολικό τμήμα της χώρας απ' ό,τι στο δυτικό.

Με ανησυχούν ακόμη οι ακροδεξιές ομάδες που ασπάζονται τον λαϊκισμό και οι οποίες εξακολουθούν να έχουν ακροατήριο. Αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε την κατάσταση στα δύο τμήματα της Γερμανίας το 1988 και τα χρόνια πριν από αυτό. Δεν μπορώ να πιστέψω ότι οι λογικές τύπου Στάζι και η ιδέα ενός πανίσχυρου κράτους το οποίο ρυθμίζει τα πάντα και το οποίο διώκει ή εξοντώνει τους πολίτες που του ασκούν κριτική μπορεί να είναι ένα πρότυπο για το μέλλον.

* Πώς πιστεύετε ότι θα βλέπει το 1989 η γερμανική κοινωνία του 2089, 100 χρόνια μετά την πτώση του Τείχους; Θα αποτελεί γι' αυτήν ένα πολύ μακρινό παρελθόν;

►Ελπίζω ότι τότε θα έχουμε ακόμη κάποια μουσεία που θα μιλάνε για την Ιστορία του φασισμού, η οποία προκάλεσε τη διαίρεση της χώρας, όπως επίσης και για την ιστορία ενός αποτυχημένου σοσιαλιστικού συστήματος, το οποίο καταπίεζε το λαό του μέσω του ελέγχου και των διώξεων των φιλελεύθερων πολιτών που ασκούσαν κριτική στο σύστημα. Μπορούμε να διδαχθούμε από τα λάθη μας και γι' αυτό πρέπει να τους αφιερώσουμε έναν τόπο για να τα θυμόμαστε.

* Οι αλαζόνες«Wessis», οι γκρινιάρηδες «Ossis»

Εκτός από τις μεγάλες οικονομικές και κοινωνικές διαφορές ανάμεσα στους πολίτες του ανατολικού και του δυτικού τμήματος της Γερμανίας υπάρχουν και οι ψυχολογικές. Σύμφωνα με την μελέτη του «Μία χώρα, δύο κοινωνίες;», ο Αντρέας Τζικ διαπίστωσε ότι η Γερμανία θα χρειαστεί το λιγότερο μία με δύο γενιές για να αισθανθεί μία ενιαία χώρα.

Η έρευνά του έδειξε ότι τα 2/3 των κατοίκων της πρώην Ανατ. Γερμανίας, οι «Ossis» όπως αποκαλούνται, αισθάνονται πολίτες δεύτερης κατηγορίας σε σχέση με τους συμπατριώτες τους «Wessis» της Δυτικής. Και από την άλλη, οι κάτοικοι της Δυτικής Γερμανίας θεωρούν ότι έδωσαν κατά την πρώτη μετά την επανένωση 20ετία μέσω της φορολογίας υπερβολικά χρήματα (περί το 1,5 τρισεκατομμύριο ευρώ) για τη στήριξη των Ανατολικογερμανών. Και παρά τη σχετική βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των Ανατολικογερμανών, θα περάσουν πολλά ακόμα χρόνια πριν φτάσουν στο επίπεδο των πλούσιων Δυτικογερμανών συμπατριωτών τους. Σύμφωνα με την ίδια μελέτη το 67% των Ανατολικογερμανών θεωρούν τους «Wessis» «αλαζόνες», ενώ οι τελευταίοι στην πλειονότητά τους θεωρούν τους «Ossis» «αχάριστους» και «γκρινιάριδες».

Παρ' όλ' αυτά ο Τζικ επισημαίνει ότι οι διαφορές μεταξύ «Wessis» «Ossis» εξαφανίζονται όταν γίνεται αναφορά και από τις δύο πλευρές στον υπόλοιπο, εκτός των συνόρων της Ενωμένης Γερμανίας, κόσμο.

                                                                ΠΗΓΗ:mobile.enet.gr